Gemeente,
‘En zij stenigden Stefanus, die de Here aanriep, zeggende : Here Jezus, ontvang mijn geest. En op de knieen vallende, riep hij met luider stem : Here, reken hun deze zonde niet toe! En met deze woorden ontsliep hij.’
We bewijzen onszelf een grote dienst, broeders en zusters, als we ons voor ogen blijven houden hoe kort ons leven eigenlijk wel is. Velen vergeten dat en wandelen zorgeloos de weinige dagen van hun leven… en het wereldse vreet aan hun ziel als een kanker, en ze beseffen het niet… Het is aan een christen om het heel erg tijdelijke karakter van ons leven te zien… de voortdurende beweging in tijd als een voorbijstromende rivier… Mensen gaan en komen… eventjes zien we een ander op ons pad, en dan verdwijnt hij weer. En wijzelf bewegen aan een ijltempo naar een andere wereld dan deze… Voortdurend moeten we klaar staan, op wacht staan om te verschijnen voor de Schepper van hemel en aarde. Het is daarbij dat dit verhaal van Stefanus ons kan helpen… Het enige verhaal van martelaarschap die in detail in het NT verteld wordt (naast dat van Jezus zelf). Misschien omdat het leven, onze taak, uiteindelijk veel belangrijker is dan de manier waarop we sterven. Maar toch staat het er maar… en dus kunnen we er ook wat uit leren.
En wel ten eerste valt ons het karakter op van zijn sterven. Namelijk dat hij stierf tijdens het uitoefenen van zijn taak. Hij was aangesteld als diaken van de kerk in Jeruzalem. Hij moest er zorgen voor de verdeling van de aalmoezen aan de armen, en voornamelijk aan de Griekse weduwen. Een heel erg nuttige taak, waardoor de apostelen hun tijd beter konden vrijmaken voor het brengen van de boodschap zelf… Zo nuttig voor de kerk… En toch… sterft hij. Sommigen zouden dit zien als bewijs dat God eigenlijk niet bestaat : dat mensen sterven, nuttig voor het geloof, in het midden van hun nog sterke leven… Ik zeg u, het is een voorrecht om zo te sterven. Te sterven juist op het ogenblik dat het lijkt alsof je eigenlijk onmisbaar bent… weggenomen te worden op het toppunt van je nut voor de samenleving en voor de kerk. Zo toont God ons dat niemand onmisbaar is… want Hij is het die werkt door zulke mensen heen. Vaak verwarren we het instrument met de Hand die het vasthoudt… God heeft ons niet nodig om zijn grote werk tot voleinding te brengen. Worden we weggenomen op het toppunt van ons mogelijkheden dan zorgt God voor een ander die onze taak overneemt.
De dood van Stefanus was ook heel erg pijnlijk… alles behalve een beloning voor bewezen diensten zouden we kunnen zeggen. Hij stierf niet op een zacht rustbed omringd door vrienden… maar op harde rotsen omringd door zijn vijanden. Dat mag voor ons een troost zijn… want ondanks zulke omstandigheden sliep hij vredig in… ja meer nog, hij triomfeerde! Hoeveel te meer dus mogen wij daar ook op hopen, aangezien onze omstandigheden van sterven wellicht aangenamer zullen zijn dan wat ze waren voor Stefanus.
Ik wil er ook bijzonder de nadruk op leggen, broeders en zusters, hoe kalm, hoe vredig, ja hoe vreugdevol het ‘inslapen’ was van Stefanus, ondanks die schijnbare omstandigheden. In zijn laatste preek toont hij zijn aanklagers de waarheid, onverbloemd, zonder angst… hij had toch best wat water in de wijn kunnen doen… zijn belagers halverwege tegemoet komen… had hij de doodstraf waarschijnlijk makkelijk kunnen ontlopen. Stefanus was blijkbaar zo kalm als de geopende hemel boven hem… Riep hij om genade toen de eerste stenen hem op de knieen dwongen? Jawel! O jawel, hij riep om Gods genade voor zijn vijanden… dat hun fout niet zou worden aangerekend… Wie zit daar nou aan te denken op het ogenblik van dodende pijn? Zo kalm was Stefanus, dat er in de tekst ook staat dat hij ‘ontsliep’. Wat een vreemd woord toch om te gebruiken bij een marteldood… Maar het toont ons het vredig heengaan van Stefanus. Het toont ons hoe een christen dient te gaan als zijn tijd gekomen is. Konden we maar zijn zoals Stefanus!…Toen we in de wereld kwamen huilden we, terwijl alle andere aanwezigen lachten… en wanneer we sterven huilen alle aanwezigen, wel laat ons dan glimlachen…
Als we de laatste toespraak van Stefanus nader zouden bekijken, zouden we ook zien dat hij voortdurend spreekt over hoe God behandelt werd door zijn volk… Stefanus spreekt niet over zichzelf… in die zin kun je die laatste toespraak eigenlijk ook geen verdediging noemen. Want eigenlijk, wat Stefanus betreft, valt er niets te verdedigen. Wat er met hem gebeurd, interesseert hem blijkbaar niet… zolang de waarheid maar gediend wordt, zolang God maar glorie ontvangt…
Stefanus ligt blijkbaar ook niet meer wakker van rituelen in die toespraak… het enige wat hem interesseert zijn spirituele dingen. Het is opvallend als een heilige sterft dat al datgene wat anderen belangrijk vinden, de vorm, rituelen, sacramenten… van geen tel meer zijn. Bij het sterven groeit de gelovige geestelijk, want hij nadert het land van de geesten… hij nadert de hemelse stad waarvan gezegd wordt dat er geen tempel meer staat… Geen tempel meer : dat wil dus zeggen geen rituelen, geen sacramenten… dat zijn aardse dingen, aardse uitvindingen om ergens een houvast te hebben in de chaos van deze wereld. Maar bij God is er geen chaos, en dus ook geen behoefte aan dergelijke gekunstelde tradities… dingen die helaas nog veel te veel macht hebben over de christenen van deze wereld…
En merk toch op, broeders en zusters, hoe Stefanus niet oordeelt over zijn vijanden… laat staan dat hij ze zou haten… Niets van dat alles. Meer nog, hij bidt voor hen! Bidden wij voor die etter eventjes verder in de straat die we niet kunnen luchten??… Vergeving is meer dan alleen maar niet denken aan de fouten die gemaakt zijn (= vergeten), maar het is ook actief : liefde voor de ander. Hoe dichter bij de hemel, hoe groter de liefde voor de mensen waar we het moeilijk mee hebben!
Jaja, we hebben nog een lange weg te gaan…
Stefanus stierf als een ‘overwinnaar’… en daarom noemt hij ook Stefanus. Die naam staat er niet zomaar toevallig. ‘Stefanos’ in het Grieks betekent de ‘gelauwerde’ : de laurierkrans die men gaf aan iemand die de loopwedstrijd gewonnen had… geloof als wedren… hij die de wedren tot een goed einde brengt ontvangt de laurierkrans van hemelse heerlijkheid! Paulus gebruikt datzelfde beeld in één van zijn brieven… Op een typisch bijbelse wijze worden de eersten de laatsten en omgekeerd. Zij die dachten overwonnen te hebben zijn eigenlijk de grote verliezers, en hij die sterft, die schijnbaar aan het kortste eind trekt, is de ‘overwinaar’…
Nu wil ik u nog wijzen op een heel interessant puntje van dat inslapen van Stefanus, namelijk dat die ganse gebeurtenis volledig in het teken staat van Jezus : namelijk Jezus wordt gezien door Stefanus, aangeroepen, vertrouwd, en geimiteerd… Stefanus, vol van de Heilige Geest, zag Jezus, staande aan de rechterhand van God. Zelf zei hij tot de raad : ‘Ik zie de Zoon des mensen…’ Dat is de enigste plaats in de Schrift waar iemand anders dan Jezus zelf, zo spreekt over Jezus. Die uitdrukking ‘Zoon des mensen’ wordt dus verder alleen gebruikt door Jezus zelf. Eigenlijk is die aanduiding op dat ogenblik als een teken van hoop voor Stefanus. Het is namelijk een zoon van mensen die daar staat aan de rechterkant van Gods troon. Zo weet Stefanus dat wanneer hij sterft, ook hij daar zal komen!… Bovendien moeten die woorden dubbel hard zijn aangekomen voor de joodse raad. Want Jezus zelf had diezelfde woorden gesproken tot diezelfde raad (Matt 26:64) : ‘Doch ik zeg u, van nu aan zult gij de Zoon des mensen zien, gezeten aan de rechterhand der Macht…’ Misschien is het ook het beeld dat elke gelovige ziet wanneer hij op het punt staat te sterven, want daar is immers onze enige hoop op gevestigd… Jezus aan de rechterhand van God. Christus wordt voor ons zichtbaar in die laatste ogenblikken…
Nu ziet Stefanus niet alleen Jezus, hij roept hem ook aan in die laatste ogenblikken. ‘En zij stenigden Stefanus, die de Here aanriep : Here Jezus, ontvang mijn geest…’ Merk op dat er geen melding wordt gemaakt van enige andere middelaar, geen Maria, geen heiligen… Jezus als enige deur van het Koninkrijk Gods. Hij beroept zich ook niet op zijn prestaties voor de kerk, of voor de armen… Nee, niets van dat alles… hij roept Jezus aan op het einde, en stelt zijn vertrouwen alleen maar op Hem. Er is geen rechtvaardig leven, en geen vreugdevol sterven, dan alleen door Christus aan te roepen. Dan alleen te vertrouwen op datgene wat Hij gedaan heeft voor ons 2000 jaar geleden… Nederig vertrouwen dat Hij de relatie met God terug recht heeft gemaakt. Niets anders is dat vertrouwen waard… geen Maria, geen heiligen, geen prestaties… Bij Stefanus zien we dat geloofsvertrouwen…
Naast Jezus zien, aanroepen en vertrouwen, is de dood van Stefanus eigenlijk ook een volledige imitatie van de dood van Jezus… Beiden stierven buiten de poort van Jeruzalem in een terechtstelling… beiden stierven al biddend… Jezus zei op het laatste : ‘Vader, in uw handen beveel ik mijn geest’… Dat is iets wat Stefanus zelf niet rechtstreeks kan doen, God is te heilig voor hem om zomaar te naderen. Daarom zegt hij ‘Here Jezus ontvang mijn geest’… Stefanus moet door de middelaar werken. Beiden bidden om genade voor hun moordenaars… ‘Reken hun deze zonde niet toe…’
Zoals Jezus stierf zo moeten ook wij sterven. En dan heb ik niet over de letterlijke omstandigheden (uiteindelijk wordt Stefanus ook niet gekruisigd, maar gestenigd), maar wel over de ingesteldheid van het sterven. Het sterven van iemand is dan ook de reflectie van het leven dat iemand heeft geleid. Heb je in je leven iedere dag Jezus gezien, aangeroepen en vertrouwd op hem… dan zal je sterven ook een imitatie zijn van het sterven van Jezus… in gebed, vragend om de vergeving van je schuldenaren…
Dit is wat het verhaal van Stefanus ons ook duidelijk wil maken : de vorm van sterven die een christen ‘verlangt’ (is veel gezegd), beoogt (is beter). Zoals ons leven een imitatie moet zijn van de ingesteldheid van Jezus, zo moet ons sterven dat ook zijn.
Veel lezers vinden dat sterven van Stefanus bovenmenselijk, geloven dat niet. Nochthans zien we dat vele malen herhaald in de geschiedenis, bij het sterven van Johannes Hus bijvoorbeeld, die al psalmenzingend en biddend op de brandstapel stapte… Nu wil ik niet dat jullie denken dat ik toch zo graag zou willen sterven… Absoluut niet, we hebben een taak hier op aarde en die moeten we volbrengen. Maar… sterven zullen we! Het is helaas zelfs de enigste zekerheid in ons leven. Maar voor een christen is de dag van zijn sterven net als elke andere dag in zijn leven. Jezus zien (centraal stellen), Hem aanroepen, op Hem vertrouwen… Leuk en aangenaam zal dat sterven niet zijn (de dood blijft de laatste vijand)… Maar wie Jezus ziet, Hem aanroept, en op Hem vertrouwt, zal ‘ontslapen’… Dat is een subtiel verschil met sterven. Voor de buitenstaander lijkt dat hetzelfde… en het ‘ontslapen’ kan er misschien zelfs veel pijnlijker uitzien (zoals bij Stefanus)… maar het eindresultaat is wel heel anders!
Het is ‘ontslapen’ in de Heer… en dat is een overwinning, daar waar sterven een nederlaag is.
Vergeet niet, broeders en zusters, ook ons ‘ontslapen’ kan een functie hebben… Wie was daar aanwezig bij de steniging van Stefanus? Wie hield de mantels vast van de moordenaars? Wie bekeerde zich kort daarna op de weg naar Damascus? Ik denk dat wat Paulus daar gezien heeft, dat sterven van Stefanus en vooral de manier waarop,… dat zal Paulus ingrijpend veranderd hebben. Laat ons bidden dat ook ons ‘ontslapen’ zo’n invloed mag hebben op de mensen rondom ons.
Amen.
Bijbelse Preken 